37. Μουσική και τραγούδι

Η μουσική και ο χορός συνόδευαν όλες τις εκφάνσεις της ζωής των επαναστατών, συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων. Τα τραγούδια του γάμου, τα νανουρίσματα, τα μοιρολόγια, τα σκωπτικά, τα κάλαντα, τα τραγούδια της ξενιτιάς, οι παραλογές, απηχούν όψεις της καθημερινότητας, νοοτροπίες και στάση ζωής. Τα κλέφτικα υμνούν τους αγώνες και τα κατορθώματα των παλικαριών. Κρατώντας τον πυρήνα των γεγονότων, περιγράφουν λυρικά την ανδρεία, τις στερήσεις, τα βάσανα, τους πόθους του λαού και την αξία της ελευθερίας. Το τραγούδι ήταν επί αιώνες η μοναδική μουσική ψυχαγωγία, όπως και τα όργανα που το συνόδευαν και ο χορός. Από κοινού ψυχαγωγούσαν, εμψύχωναν, μετέφεραν αξίες και μηνύματα. Ο Κολοκοτρώνης, όπως διηγείται ο ίδιος, χρησιμοποιούσε το τραγούδι για να μιλήσει στους συναγωνιστές του: «Πρώτα τους ορμήνεψα μιλητά, έπειτα το έκανα και τραγούδι, και τους το τραγούδησα…».

Οι αγωνιστές στον ελεύθερο χρόνο τους έπαιζαν ταμπουρά, τραγουδούσαν και χόρευαν. Αφορμή για γλέντι και κοινωνικές συναντήσεις αποτελούσαν οι αρραβώνες και οι γάμοι των αγωνιστών. Οι αρραβώνες του Πάνου Κολοκοτρώνη με την κόρη της Μπουμπουλίνας στο Ναύπλιο γιορτάστηκαν πανηγυρικά, με ομοβροντία τουφεκισμών. Ο Julius Millingen, τον Δεκέμβριο του 1823, βρήκε στο Μεσολόγγι πλήθος κόσμου στα καφενεία, μερόνυχτα, να ευθυμεί. Ο ταμπουράς ήταν το κύριο μουσικό όργανο που δεν έλειπε από κανένα στρατόπεδο στα χρόνια του Αγώνα. Απλοί χωρικοί, βοσκοί και ναυτικοί κατασκεύαζαν μόνοι τους λύρες, λαγούτα και φλογέρες, ενώ υπήρχαν και επαγγελματίες οργανοποιοί.

Ο ταμπουράς αποτελεί το κύριο μουσικό όργανο, με το οποίο οι αγωνιστές τραγουδούσαν τα κλέφτικα και ηρωικά τραγούδια. Ήταν συνήθως τρίχορδος ή δίχορδος. Λίγοι ταμπουράδες από τα χρόνια της Επανάστασης έχουν σωθεί ως (ώς) τις μέρες μας. Ένας από αυτούς είναι ο ταμπουράς του Ρουμελιώτη αγωνιστή Μακρυγιάννη, εξάχορδος, με δώδεκα κλειδιά. Κατασκευάστηκε στην Αθήνα, στο εργαστήρι του Λεωνή Γκάιλα, στις αρχές του 19ου αιώνα. Φέρει τα αρχικά του Μακρυγιάννη «Γ.Μ.», και του κατασκευαστή «Λ.Γ.»

Ο αγωνιστής Νικόλαος Κασομούλης περιγράφει το γλέντι του Μεγάλου Σαββάτου την 1η Απριλίου 1822 στη Μακεδονία: «Το βράδυ συνδειπνήσαντες […] αποφασήσαμεν να συμφωνήσουμε τα λαλούμενα, οπού ήξευρεν να παίξη ο καθείς εξ ημών, και να δοξάσωμεν τον Θεό –με ταις ποτήραις. Ο Γούλας έπαιζε το σιαρκί, ο Τόλιος το ριμπάμπι, ο Διαμαντής όλα (πλην το βιολί τότες), και εγώ το μπουζούκι… Ο Γεωργούλας Παλαιογιάννης λαλούσεν πολύ γλυκά τον βαγλαμάν, ο Παλαιοκόστας το βουζούκι και άλλοι με λιουγκάρια και ικετέλια ακολουθούντες αυτούς προξενούσαν την μεγαλύτερη ηδονή στους Έλληνες συναδέλφους τους… Οι στρατιώται κρασοποτήσαντες ελησμόνησαν τους σφαγμένους συνδρόφους».

Ο Μακρυγιάννης θυμάται το γλέντι που έκαναν με τον Ιωάννη Γκούρα, μια μέρα πριν σκοτωθεί εκείνος, μέσα στην πολιορκημένη από τον Κιουταχή Ακρόπολη, τον Σεπτέμβριο του 1826: «Τότε έκατζε ο Γκούρας και οι άλλοι και φάγαμεν ψωμί τραγουδήσαμεν κι’ εγλεντήσαμεν. Με περικάλεσε ο Γκούρας κι΄( κι’) ο Παπακώστας να τραγουδήσω ότ’ είχαμεν τόσον καιρόν οπού δεν είχαμεν τραγουδήσει […] Τραγουδούσα καλά. Τότε λέγω ένα τραγούδι. Ο ήλιος εβασίλεψε Ελληνά μου και το φεγγάρι εχάθη [...] Ο μαύρος ο Γκούρας αναστέναξε και μου λέγει «Αδελφέ Μακρυγιάννη, σε καλό να το κάμη ο Θεός, άλλη φορά δεν τραγούδησες τόσο παραπονεμένα. Αυτό το τραγούδι σε καλό να μας βγει».