14. Το Φράγμα

Το Φράγμα του Μαραθώνα κατασκευάστηκε στην εκβολή των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα, που κυλούσαν από την Πάρνηθα, 30 χλμ βορειοανατολικά της Αθήνας. Η στατικότητά του εξασφαλίζεται από το βάρος του. Έχει σχήμα τόξου, για μεγαλύτερη ασφάλεια. Έχει μήκος 285μ και ύψος 54μ πάνω από την κοίτη των ποταμών. Το πλάτος του στη στέψη είναι 4,5μ ενώ στη βάση 48. Είναι επενδεδυμένο εξ' ολοκλήρου με μάρμαρο και μάλιστα πεντελικό, γεγονός που το καθιστά μοναδικό στο είδος του παγκοσμίως. Κατά την κατασκευή του πρώτα εφαρμόστηκε η μαρμάρινη επένδυση. Κατόπιν γέμισε το εσωτερικό μεταξύ των δύο τοίχων με σκυροκονίαμα. Για την επεξεργασία της μαρμάρινης επένδυσης απασχολήθηκαν και γυναίκες εργάτριες. Το 1927 ανοίχτηκε λατομείο 600μ. νότια από το Φράγμα το οποίο τροφοδοτούσε το εργοτάξιο με πέτρες για την κατασκευή του τσιμέντου. Επειδή δεν υπήρχε κοντά άμμος, εγκαταστάθηκαν ξύλινοι λιθοθραύστες. Κατασκευάστηκε επίσης εναέρια μεταφορική γραμμή, χωρητικότητας 10 τόνων, για τη μεταφορά των σπασμένων λίθων στο σημείο του Φράγματος. Από μαρτυρίες πληροφορούμαστε ότι στο ένα άκρο της μεταφορικής γραμμής κόβανε την πέτρα και στο άλλο άκρο, στο απέναντι νταμάρι δηλαδή, την σπάγανε. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 25 Οκτωβρίου του 1929 παρουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Η Λίμνη του Μαραθώνα είναι τεχνητή. Σχηματίζεται χάρη στο Φράγμα. Η χωρητικότητά της ανέρχεται σε 41 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Το βάθος της αγγίζει τα 50 μέτρα. Από το βυθό της Λίμνης ξεκινά ο αγωγός, που μέσα από την Σήραγγα Μπογιατίου, μεταφέρει το νερό στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού, στο Γαλάτσι και από εκεί στην Πρωτεύουσα. Για τη λήψη του νερού κατασκευάστηκε ειδικός πύργος υδροληψίας, ο λεγόμενος "υδατόπυργος". Έχει εφοδιαστεί με θύρες εισροής του νερού σε διαφορετικά επίπεδα, ώστε να ελέγχεται το βάθος από το οποίο λαμβάνεται νερό ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι λαμβάνεται νερό από πιο βαθιά, ώστε να είναι πιο δροσερό. Το υψίκορμο οίκημα του υδατόπυργου είναι επίσης επενδεδυμένο με Πεντελικό Μάρμαρο.Τον Οκτώβριο του 1928 εγκαταστάθηκαν οι υδροκλείδες, που ρυθμίζουν τη ροή μέσα στη Σήραγγα Μπογιατίου. Κατόπιν το νερό γέμισε τη Λίμνη για πρώτη φορά.

Ένα μικρό κτίσμα, που θυμίζει αρχαίο ελληνικό ναό, υπάρχει στη βάση του Φράγματος, από τη βαθμιδωτή πλευρά του. Πρόκειται για ακριβές αντίγραφο αυτού που έχτισαν οι Αθηναίοι στους Δελφούς, μετά τη νίκη τους στη Μάχη του Μαραθώνα, το 490 π.Χ. Στο εσωτερικό του βρίσκονται οι βάνες, που ελέγχουν τη ροή του νερού από τη Λίμνη προς την πόλη, διαμέσου της Σήραγγας του Μπογιατίου. Είναι και αυτός κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από μπετόν και επενδεδυμένος με Πεντελικό μάρμαρο. Εκτός των πρακτικών παραμέτρων, η επιλογή του Μαραθώνα για την ύδρευση της Αθήνας σηματοδότησε και την ιστορική συνέχεια της πόλης, σε συμβολικό επίπεδο. Το αντίγραφο του Θησαυρού των Αθηναίων κατάντη του Φράγματος θεωρήθηκε τιμητικό ανάθημα που θα προστάτευε στο εξής την Αθήνα από τη διαχρονική της λειψυδρία.

Κατά τη διάρκεια των εργασιών στο Φράγμα, εργάστηκαν περιστασιακά αρκετές γυναίκες. Φωτογραφίες του Ιστορικού Αρχείου της ΕΥΔΑΠ, απεικονίζουν νεαρές Αρβανίτισσες, των γύρω χωριών, να σπάνε πέτρες. Ξεκινούσαν αχάραγα, μαζί με τον πατέρα ή τα αδέλφια τους, καθώς έπρεπε να διασχίσουν τον χωματόδρομο. Πήγαιναν στο νταμάρι, εκεί που έφταναν οι κομμένες πέτρες, μέσω της εναέριας μεταφορικής γραμμής. Στη συνέχεια άνδρες, με τη χρήση βαριοπούλας, θρυμμάτιζαν τις τεράστιες πέτρες και έπειτα αναλάμβαναν εκείνες και μερικά παιδιά, με μικρά σφυριά να τις μετατρέψουν σε χαλίκι. Φορούσαν κονκάρδες, που πάνω τους αναγραφόταν ένα νούμερο, ως σημάδι αναγνώρισης. Συγκέντρωναν τα παπούτσια τους σε ένα σκιερό σημείο και δούλευαν ξυπόλητες, με το φόβο να μην τα χαλάσουν, αφού για κάποιες ήταν και το μοναδικό ζευγάρι. Η φτώχεια και η ανέχεια της εποχής, τις ανάγκαζε να δουλεύουν κάτω από αντίξοες συνθήκες, για ένα μικρό μεροκάματο προκειμένου να βοηθήσουν τις οικογένειες τους.

Από τις πιο γνωστές ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, για τη Γερμανική Κατοχή και την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, είναι η “Υπολοχαγός Νατάσα”. Το σενάριο και η σκηνοθεσία ήταν του Νίκου Φώσκολου, με πρωταγωνιστές την Αλίκη Βουγιουκλάκη στο ρόλο της Νατάσας και του Δημήτρη Παπαμιχαήλ στο ρόλο του Ορέστη αντίστοιχα. Η ταινία είχε πολλά εξωτερικά γυρίσματα εντός και εκτός Ελλάδας και μεγάλη εναλλαγή κοστουμιών και θεωρούνταν ως υπερπαραγωγή για την εποχή της. Η χαρακτηριστική σκηνή με τον θάνατο του Ορέστη στα μαρμάρινα σκαλιά γυρίστηκε στο Φράγμα του Μαραθώνα που ήταν από μόνο του ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό σκηνικό, ειδικά με τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Η ταινία προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 12 Δεκεμβρίου του 1970 και σημείωσε τεράστια επιτυχία. Βγήκε πρώτη ανάμεσα σε 87 ταινίες της ίδιας σεζόν κατέχοντας το ρεκόρ εισιτηρίων (751.117) σε πρώτη προβολή. Tip Εάν θέλετε να πάρετε μία πρόγευση από την Έκθεση «Η Μεγάλη Πρόκληση: 90 Χρόνια Φράγμα Μαραθώνα», πατήστε το παρακάτω link. https://www.youtube.com/watch?v=J30dZIhv2QU Για την πλήρη ψηφιακή ξενάγηση της Έκθεσης, μπορείτε να επισκεφθείτε την ακόλουθη ιστοσελίδα http://fragma.hellenic-cosmos.gr/tour.html