12. Τουρλίδα

Η Τουρλίδα είναι το μεγαλύτερο και μόνο κατοικημένο νησί της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου. Πήρε την ονομασία της από το ομώνυμο υδρόβιο πτηνό (Numenius arquata). Οι λιγοστοί κάτοικοι ασχολούνται με την αλιεία και τη συλλογή αλατιού από την τοπική αλυκή. Τα σπίτια τους ονομάζονται πελάδες και είναι χτισμένα σε πασσάλους για προστασία από τις πλημμύρες. Τα παραδοσιακά οικοδομικά υλικά ήταν το ξύλο, τα καλάμια και το αδιάβροχο χόρτο. Τις χρησιμοποιούσαν κυρίως οι ψαράδες ως κατοικίες και αποθηκευτικούς χώρους για τα εργαλεία τους, υπήρχαν όμως και αστικές οικογένειες που περνούσαν σε αυτές τα καλοκαίρια τους. Οι ψαρόβαρκες με την επίπεδη καρίνα και την μυτερή πλώρη ονομάζονται πριάρια και απαντούν σε όλα τα ρηχά νερά της δυτικής Ελλάδας.

Οι περισσότεροι επισκέπτες του Μεσολογγίου στα χρόνια της Επανάστασης δυσκολεύονταν να πουν κάτι θετικό για τον τόπο. Ο Εδουάρδος Τρελώνυ, ο οποίος συνόδευε τον λόρδο Βύρωνα στην Ελλάδα, το αποκάλεσε «τον πιο μίζερο βάλτο», ένα «λασπότοπο» περικυκλωμένο από «ρηχό και γλοιώδες θαλασσόνερο». Πίστευε ότι θα μπορούσε κάποιος να καλλιεργήσει ρύζι ή αμπέλια σε αυτόν τον «ηφαιστειακό φλοιό», αλλά αυτό δεν ήταν παρηγοριά όταν βρισκόσουν περικυκλωμένος από «βαλτώδεις λιμνούλες που σχηματίζουν μία ζώνη θανάτου». Ο ίδιος ο Βύρωνας, που συχνά διαφωνούσε με τον Τρελώνυ, πίστευε ότι όλα τα μέλη της ομάδας του θα πέθαιναν σε αυτό το «καλάθι λάσπης».

Ο δρόμος που συνδέει την Τουρλίδα με το Μεσολόγγι έχει μήκος 5 χιλιόμετρα. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1874 και ολοκληρώθηκε το 1881, μεταμορφώνοντας την πόλη και το φυσικό περιβάλλον καθώς σχημάτισε τη μικρή λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας (στα αριστερά όπως κινούμαστε προς την Τουρλίδα). Ο δρόμος είχε οκτώ ξύλινες καμάρες για να ανανεώνεται το νερό της Κλείσοβας. Κάθε καμάρα είχε ονομαστεί από τη θέση της στο δρόμο (Πρώτη, Δεύτερη κτλ.). Οι κάτοικοι του Μεσολογγίου σύντομα αγάπησαν τον δρόμο και έκαναν εδώ τις βραδινές τους βόλτες τα καλοκαίρια μέχρι τη δεκαετία του 1940. Ο δρόμος ανακατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1960, οπότε έκλεισαν οι μισές καμάρες.